Η Δημοκρατία στην ψηφιακή εποχή

Γράφει ο Φώτης Φυτσιλής

Ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμα στην ιστορία της ανθρωπότητας να είναι η επινόηση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Και αυτό αδιαμφισβήτητα πιστώνεται στους Έλληνες. Χιλιετίες μετά τη γένεσή της, η Δημοκρατία καλείται να ανταποκριθεί σε σύγχρονες ανάγκες, μεταλλάσσεται, εξελίσσεται, διατηρώντας όμως ανέπαφο το κύριο συστατικό της, που τοποθετεί τον πολίτη σε ρόλο πρωταγωνιστή.
Με την ηλεκτρονική ή ψηφιακή δημοκρατία (οι όροι είναι ταυτόσημοι) δημιουργείται ένας νέος Δήμος με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου: ένα σύνολο πολιτών με το δικό τους χώρο διαλόγου, για την ανταλλαγή απόψεων και σχολιασμό των «κοινών».

Η ιστορική εξέλιξη του πολιτεύματος

Από την άμεση δημοκρατία στις ελληνικές πόλεις-κράτη, κατά τα πρώτα χρόνια της εφαρμογής της, η οποία σαφώς ήταν δυνατή επειδή υπήρχαν μόνον μερικές χιλιάδες πολίτες, περάσαμε, μετά από πολλά κύματα είναι αλήθεια, στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία πολλαπλών επιπέδων. Ένα βήμα που ήταν απαραίτητο, προκειμένου να βρουν έκφραση τα εκατομμύρια των πολιτών στα σύγχρονα κράτη. Για το λόγο αυτό, δημιουργήθηκαν διάφορα επίπεδα οργάνωσης: Τοπική Αυτοδιοίκηση, Περιφέρειες, Κεντρική Διοίκηση, Ευρωπαϊκή Ένωση, Διεθνείς Οργανισμοί (λ.χ. ΟΗΕ). Ήδη από τα πρώτα στάδια της εξέλιξης του διαδικτύου, πολλοί διανοητές προσπάθησαν να φανταστούν το μέλλον της Δημοκρατίας στην ψηφιακή εποχή.

Η πολυπλοκότητα των σύγχρονων κοινωνιών και η εξειδίκευση των δημοσίων υπηρεσιών κάνουν σχεδόν αδύνατη την παρακολούθηση του συνόλου της κρατικής λειτουργίας από μεμονωμένους πολίτες. Ο περιορισμένος χρόνος μάς αποθαρρύνει από το να εξασκήσουμε ενεργά μια από τις βασικές πολιτικές μας υποχρεώσεις που είναι ο έλεγχος των εκλεγμένων αντιπροσώπων μας (τοπικοί άρχοντες, βουλευτές κ.λπ.). Η ηλεκτρονική δημοκρατία, μέσω των υπολογιστών και του διαδικτύου, στοχεύει στο να φέρει τους πολίτες πιο κοντά στη διακυβέρνηση των κοινωνιών τους, με δυο τρόπους:

1. προσφέροντας ελεύθερη πληροφόρηση για τα τρέχοντα ζητήματα και
2. δίνοντάς τους ενεργό ρόλο στην διαδικασία διαμόρφωσης και λήψης αποφάσεων, με τη μορφή συμμετοχής σε διαβουλεύσεις και ηλεκτρονικές ψηφοφορίες.

Νέα μέσα έκφρασης, δικτύωσης και πληροφόρησης των πολιτών

Η ψηφιακή εποχή γέννησε σταδιακά και μια σειρά από υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης, όπως χαρακτηριστικά λέγονται οι ιστοσελίδες του διαδικτύου, όπου μπορεί κανείς να επικοινωνήσει με φίλους και γνωστούς εύκολα και, κυρίως, ελεύθερα. Πρόσφατα γεγονότα, όπως η Αιγυπτιακή Επανάσταση το 2010, κατέδειξαν για πρώτη φορά τις δυνατότητες των νέων μέσων για μαζική κινητοποίηση. Αυτή η επανάσταση δεν άρχισε με όπλα, βία ή διαμαρτυρίες, αλλά με τη δημιουργία μιας σελίδας στο Facebook, η οποία κέρδισε γρήγορα την προσοχή στην αρχή χιλιάδων, στη συνέχεια εκατομμυρίων και, σύντομα, όλων των Αιγυπτίων, τερματίζοντας τη μακρόχρονη προεδρία του Χόσνι Μουμπάρακ.

Αν και αρχίσαμε από ένα δυναμικό παράδειγμα, σε περιόδους εύρυθμης λειτουργίας, το διαδίκτυο επιτρέπει στις τοπικές αρχές και στην κυβέρνηση μιας χώρας, να εντοπίζουν και να ιεραρχούν τα θέματα που ενδιαφέρουν περισσότερο τους πολίτες. Πέρα από αυτό, αρκετά Κοινοβούλια χρησιμοποιούν εδώ και χρόνια το διαδίκτυο, για να καταγράφουν τα ερωτήματα των πολιτών προς τη Διοίκηση. Συνήθως τα ερωτήματα παραμένουν σε κοινή θέα σε μια ιστοσελίδα και συγκεντρώνουν τις ηλεκτρονικές υπογραφές των επισκεπτών. Τα ερωτήματα που συγκεντρώνουν πάνω από έναν ορισμένο αριθμό υπογραφών σε ένα ορισμένο διάστημα (στη Γερμανία, για παράδειγμα, απαιτούνται 50.000 υποστηρικτές σε διάστημα 3 εβδομάδων), παραπέμπονται στη σχετική επιτροπή του Κοινοβουλίου ή στην Κυβέρνηση προκειμένου να απαντηθούν.

Από την άλλη μεριά, η Διοίκηση (σε κάθε επίπεδο διακυβέρνησης) μπορεί να χρησιμοποιεί εργαλεία του διαδικτύου προκειμένου να ενημερώνει, αλλά και να παρακολουθεί την κοινή γνώμη σε μια σειρά από θέματα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Ομοίως, οι πολιτικοί χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για την ενημέρωση των πολιτών για τη δραστηριότητά τους. Η διείσδυση του διαδικτύου στην κοινωνία και στην πολιτική είναι τέτοια, ώστε πλέον δε νοείται σύγχρονη πολιτική εκστρατεία δίχως να συμπεριλάβει στο στρατηγικό της σχεδιασμό σε κεντρικό σημείο τη χρήση του διαδικτύου.

Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα
Εκ των βασικών πλεονεκτημάτων της ηλεκτρονικής δημοκρατίας είναι ότι επιτρέπει την ελεύθερη πρόσβαση σε εξειδικευμένη πληροφόρηση, από το σπίτι, τη δουλειά ή ακόμη και στο δρόμο, με τα νέα κινητά τηλέφωνα. Ταυτόχρονα, η χρήση των νέων τεχνολογιών διευκολύνει και απλοποιεί την πρόσβαση στην πληροφορία. Ο ενημερωμένος πολίτης μπορεί να σχηματίσει ιδία άποψη για τα θέματα που τον απασχολούν, ενώ η πληρέστερη ενημέρωση ενισχύει τη διαφάνεια στη διακυβέρνηση. Μια ιδιαίτερα θετική εξέλιξη εντοπίζεται στο γεγονός ότι η χρήση του διαδικτύου έχει τη δυναμική να ενεργοποιήσει τους νέους πολίτες περί των κοινών, καθώς αυτοί είναι και οι περισσότερο εξοικειωμένοι με το νέο μέσο.

Το μέλλον που περιγράφουμε μπορεί να φαντάζει μακρινό, όμως υπάρχουν κοινωνίες, οι οποίες πειραματικά έχουν εισαγάγει παρόμοιες διαδικασίες ενημέρωσης και λήψης αποφάσεων. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ισλανδίας, όπου οι πολίτες κλήθηκαν μέσω των υπηρεσιών κοινωνικής δικτύωσης να μορφοποιήσουν το νέο Σύνταγμα της χώρας!

Τα παραπάνω ακούγονται εντυπωσιακά, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η τεχνολογική πρόοδος έχει πάντα δυο όψεις. Μπορεί εξίσου να χρησιμοποιηθεί και για να χειραγωγήσει την πληροφόρηση, να δυσφημήσει ανεξέλεγκτα και ανώνυμα ή να κατευθύνει την κοινή γνώμη. Στον τεχνολογικό τομέα, πολλά πρέπει ακόμη να γίνουν αναφορικά με τις μεθόδους ταυτοποίησης των χρηστών, για να αποφευχθεί η αλλοίωση των αποτελεσμάτων ηλεκτρονικών ψηφοφοριών.

Προβληματισμοί εκφράζονται και για το λεγόμενο «ψηφιακό χάσμα», δηλαδή την αντίθεση μεταξύ αυτών που διαθέτουν τη γνώση και τη δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο και αυτών που δεν τα κατέχουν. Παρόμοια και με τον αναλφαβητισμό, ο οποίος καταπολεμήθηκε αποτελεσματικά με συνεχείς προσπάθειες στις δυτικές κοινωνίες, είναι πιθανό το χάσμα αυτό σταδιακά να μικρύνει, ώστε το αργότερο σε μια γενιά να εξαλειφθεί εντελώς.

Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον;

Βρισκόμαστε μόλις στη χαραυγή της ψηφιακής εποχής. Μέσα σε ελάχιστα χρόνια το διαδίκτυο κατόρθωσε να ενώσει όλον τον πλανήτη. 2500 χρόνια μετά την Αθηναϊκή Δημοκρατία, ίσως είναι καιρός να προσφύγουμε ξανά σε μια πιο άμεση μορφή δημοκρατίας. Πολλά είναι βέβαια ακόμη τα πρακτικά και τεχνολογικά ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν πριν προχωρήσουμε σε μια τέτοια εξέλιξη, κυρίως αυτά που αφορούν την ίση πρόσβαση όλων στις νέες τεχνολογίες, την ασφάλεια της επικοινωνίας και την ανωνυμία των πολιτών στις δικτυακές ψηφοφορίες. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η ψηφιακή τεχνολογία, χάρις στην απρόσκοπτη ενημέρωση και τις δυνατότητες δικτύωσης που παρέχει, είναι ένα πρώτης τάξης εργαλείο για να γίνουμε πιο ενημερωμένοι, ενεργοί και, εν τέλει, καλύτεροι πολίτες.

ΠΗΓΕΣ
- Ross Dawson, «Why crowdsourcing should (and maybe will) be the future of government», 14 Ιουνίου 2011, http://rossdawsonblog.com/weblog/archives/2011/06/why-crowdsourcing-should-and-maybe-will-be-the-future-of-government.html
- Wikipedia, λήμμα: “E-democracy”, http://en.wikipedia.org/wiki/E-democracy
- Ψηφιακή Δημοκρατία, Μεγάλη Βρετανία, http://www.digitaldemocracy.org.uk
- Γερμανική Ομοσπονδιακή Βουλή, https://epetitionen.bundestag.de/index.php


-Ο κ. Φώτης Φυτσιλής (e-mail: fitsilisf@teemail.gr) είναι διδάκτωρ ηλεκτρολόγος μηχανικός του Γερμανικού Πολυτεχνείου του Aachen και διπλωματούχος οικονομολόγος μηχανικός του Γερμανικού Πανεπιστημίου του Hagen. Είναι επιστημονικός συνεργάτης στην Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής των Ελλήνων. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Καρδίτσας «ΝΕΟΣ ΑΓΩΝ», στις 4.3.2012.