Ο Εθισμός στο Διαδίκτυο

Γράφει ο
Νέστορας Κουράκης

 

Ο εθισμός και η εξάρτηση από το διαδίκτυο (internet addiction disorder: IAD) αποτελεί, σύμφωνα με ορισμένους στοχαστές (Κώστας Γεωργουσόπουλος, " Τα Νέα" της 7-8.2.2209, σελ. 52) τη "νέα αρρώστια του αιώνα". Πρόκειται βέβαια για παθολογική κατάσταση η οποία, μολονότι δεν έχει χαρακτηρισθεί ακόμη επισήμως ως νόσος ψυχικής – διανοητικής διαταραχής από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία, (πρβλ. για τη συζήτηση στο θέμα αυτό http://priory.com/psychiatry/Internet_Addiction.htm)παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με παρεμφερείς μορφές εξαρτήσεων, όπως η εξάρτηση από τις ουσίες, το οινόπνευμα και τα τυχερά παιχνίδια.

Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της κατάστασης είναι ακριβώς το ότι γίνεται υπερβολική χρήση του διαδικτύου σε βαθμό ώστε να παραμελούνται από τον χρήστη βασικές βιολογικές και κοινωνικές του ανάγκες, όπως ο ύπνος, το φαγητό, οι σχέσεις με το περιβάλλον, οι επαγγελματικές κ.λπ. υποχρεώσεις, η σωματική υγιεινή και η εξωτερική εμφάνιση.

Ασχολείται έτσι ο χρήστης ώρες ατέλειωτες μπροστά σε μιαν οθόνη υπολογιστή: Παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια μέσα από την υιοθέτηση ρόλων και χαρακτήρων (role – playing games) ή και άλλα παιχνίδια με έντονο το στοιχείο της τύχης (π.χ. ηλεκτρονικά καζίνο), επικοινωνεί με σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, fora, chat rooms (δωμάτια ηλεκτρονικής συζήτησης), blogs (ιστολόγια) και ηλεκτρονική αλληλογραφία (e-mail), ή κάνει περιήγηση σε θέματα γενικής πληροφόρησης, μουσικής, ταινιών, οπτικοακουστικών αρχείων (youtube) αλλά και πορνογραφίας.

Στο περιθώριο αυτών των δραστηριοτήτων ενδέχεται ακόμη να συμμετέχει σε αγοραπωλησίες, πλειστηριασμούς και ηλεκτρονικό εμπόριο, να μαθαίνει μια ξένη γλώσσα ή να διαβάζει ένα βιβλίο ακούγοντας ραδιόφωνο.

Bεβαίως είναι προφανές ότι δεν μπορεί το διαδίκτυο να «ενοχοποιηθεί» για όλες αυτές τις παρεκκλίσεις από έναν εντός φυσιολογικών ορίων τρόπο χρήσης του, διότι το πρόβλημα με κάποιον που αρέσκεται π.χ. να παίζει επί ώρες και σε σημείο «πώρωσης» τυχερά παιχνίδια αφορά την εξάρτησή του από τα τυχερά αυτά παιχνίδια και όχι την τυχόν εξάρτησή του από το διαδίκτυο, το οποίο εν προκειμένω λειτουργεί απλώς ως όχημα και μέσον αυτής της εξάρτησης.

Όμως, είναι εξίσου προφανές ότι, στο μέτρο κατά το οποίο το διαδίκτυο παρέχει άμεση πρόσβαση σε πλήθος «αγαπημένων» για τον χρήστη δράσεων, όπως αυτές που αναφέρθηκαν αμέσως πριν (fora, blogs, games κ.λπ.), ο χρήστης που κάνει χρήση του διαδικτύου καθ’ υπερβολή και που βρίσκεται καθηλωμένος σε μία οθόνη επί 15 ώρες την ημέρα, μεταπηδώντας συνεχώς και –συνήθως- άσκοπα από τη μία δράση στην άλλη, μετατρέπει τελικά το διαδίκτυο από μέσο σε αυτοσκοπό, με την έννοια ότι δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτό και ότι άρα εξαρτάται άμεσα αυτό.

Μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία Ηλία (24 ετών), που εγκλωβίσθηκε για κάποιο διάστημα σε αυτή την ψηφιακή ραστώνη, διηγήθηκε αργότερα την εμπειρία της όταν, λόγω ενός μολυσμένου από ιό αρχείου, έμεινε ξαφνικά χωρίς ηλεκτρονικό υπολογιστή για δύο εβδομάδες: Αρχικά πανικοβλήθηκε, αλλά στη συνέχεια είδε τα πράγματα διαφορετικά: Χωρίς να αρνείται τις "μικρές χαρές" του διαδικτύου, δηλ. να επικοινωνεί με μακρινούς φίλους  και να «κατεβάζει» (downloading) τραγούδια και ταινίες, προτιμά πλέον μιαν ουσιαστικότερη επαφή με τη ζωή, όπως το να πηγαίνει στα μαγαζιά με τις φίλες της για ψώνια, να επικοινωνεί μαζί τους πίνοντας έναν καφέ και να διαβάζει ένα αληθινό βιβλίο -όχι ένα e-book! (βλ. εφημ. "Το Βήμα" της 4.4.2010, σελ. Α40).

Ωστόσο στις περισσότερες των περιπτώσεων ενός πραγματικού εθισμού από το διαδίκτυο, οι συνέπειες είναι πολύ πιο οδυνηρές και πολύ πιο δύσκολο να ξεπεραστούν: Όπως και ο εξαρτημένος από ουσίες, έτσι και ο "διαδικτυομανής" (ο όρος προτάθηκε από τον Σπ. Μανουσέλη στην "Ελευθεροτυπία" της 27.3.2010, σελ. 21), ωθείται στη χρήση του διαδικτύου κατά τρόπο ψυχαναγκαστικό, θεωρεί, δηλ., ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτε χωρίς το διαδίκτυο και βιώνει ολοένα και περισσότερο την επιθυμία και ανάγκη να καθηλώνεται μπροστά στην οθόνη, με αποτέλεσμα να αισθάνεται ιδιαίτερη ευφορία μπροστά στον υπολογιστή του, αλλά και άγχος, εκνευρισμό, θυμό και κατάθλιψη όταν απομακρύνεται από αυτόν (σύνδρομο στέρησης).

Ακόμη, δυσκολεύεται ιδιαίτερα να απομακρυνθεί από τον Η/Υ, αδιαφορεί για τον οικογενειακό και κοινωνικό του περίγυρο, προσπαθώντας ταυτόχρονα να συγκαλύψει από όλους το πρόβλημά του, παραμελεί άλλες σημαντικές δραστηριότητες (π.χ. εργασία, έξοδοι, σχολείο, αθλητισμός) και εμφανίζει από άποψη σωματικής υγείας, ημικρανίες, διαταραχές στον ύπνο, στρες, διατροφικές διαταραχές, παχυσαρκία, μυοσκελετικά προβλήματα, καθώς και πόνους στη μέση, στον καρπό και στα μάτια. Σ' ένα γενικότερο επίπεδο, ο εθισμός με το διαδίκτυο συνεπάγεται κρίση στις οικογενειακές σχέσεις, αποβολές για τον μαθητή από το σχολείο, κατεστραμμένους γάμους, απολύσεις από την εργασία, σώρευση χρεών (λόγω της ενασχόλησης με τυχερά παιχνίδια), σεξουαλικές παρενοχλήσεις (ιδίως εις βάρος ανηλίκων) και άλλες παρεμφερείς προβληματικές καταστάσεις (βλ. www.ukessays.com/essays/information-technology/internet-addiction.php, σελ. 3).

Συνήθως ο εθισμός στο διαδίκτυο πλήττει περισσότερο άτομα εσωστρεφή και μοναχικά, που νιώθουν -μέσω του διαδικτύου- να ξεφεύγουν από τη μίζερη καθημερινότητά τους, να αποκτούν δύναμη για να πραγματώνουν τα "θέλω" τους, και να ζουν, όπως εύστοχα ειπώθηκε από την Κατερίνα Μάτσα (στην "Καθημερινή της 22.11.2009, σελ. 31), «μια ψηφιακή "δεύτερη ζωή" (second life), γεμάτη με εκπληκτικές εμπειρίες, ευκαιρίες και σχέσεις που [οι χρήστες] δεν μπορούν να πραγματώσουν στη ζωή τους». Σε κάθε περίπτωση, οι γονείς και οι διδάσκοντες μπορούν να έχουν υπόψη τους ορισμένες εξωτερικές ενδείξεις, που εμφανίζονται εντονότερα σε ανήλικους με προβλήματα διαδικτυακού εθισμού (βλ. www.ukessays.com/essays/information-technology/internet-addiction.php, σελ. 3):

• Υπερβολική κόπωση: Tο παιδί έχει μεγάλη δυσκολία να ξυπνήσει το πρωί και στη συνέχεια δείχνει ξενυχτισμένο και νυσταλέο
• Προβλήματα στο σχολείο: Mειώνεται συνεχώς η επίδοση του παιδιού στο σχολείο
• Αποστασιοποίηση από φίλους και οικογένεια: Tο παιδί δεν επικοινωνεί με τον περίγυρό του
• Μειωμένο ενδιαφέρον για αγαπημένες συνήθειες (χόμπυς): Πέραν του διαδικτύου, όλες οι άλλες δραστηριότητες γίνονται για το παιδί χωρίς ουσιαστική σημασία και αξία
• Απειθαρχία: Το παιδί «δεν ακούει λόγια» στη σχέση του με τους γονείς του και αντιδρά με θυμό στις όποιες υποδείξεις τους, ενώ από την άλλη πλευρά τους λέει ψέματα ότι δεν ασχολείται με το διαδίκτυο.


--Ο κ. Νέστορας Κουράκης είναι Καθηγητής Εγκληματολογίας στη Νομική Σχολή Αθηνών και Διευθυντής του Εργαστηρίου Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών